WANAHARAKATI WAIKOSOA BAJETI YA TAIFA, WASEMA WAJAWAZITO VIJIJINI WANATEGEMEA MAFUTA.
 |
| Mmoja wa wanaharakati ngazi ya jamii akisoma risala kwa waandishi wa habari. Bajeti ya mwaka huu inadaiwa kubana wanyonge na kuwainua wafanyabiashara wakubwa. |
BAJETI YA TAIFA 2015/16
JE BAJETI HII NI YA WANANCHI AU YA UCHAGUZI
MKUU?
TGNP Mtandao kwa kushirikiana
na wanaharakati ngazi ya jamii kutoka maeneno mbali mbali ya Dar es Salaam,
Mbeya, Morogoro, Shinyanga, Mara na washiriki wa Semina za Jinsia na Maendeleo
(GDSS), Kikundi Kazi cha Uchambuzi wa Bajeti (BATT) tunatoa tamko hili baada ya
kufanya uchambuzi na kuanisha maboresho na mapungufu ya bajeti ya taifa ya 2015/16 iliyosomwa na
Waziri wa Fedha na Uchumi Mh. Saada Salum Mkuya tarehe 11 Juni 2015 Bungeni
Dodoma.
Kwanza tunaipongeza serikali kwa kuonesha nia
madhubuti ya kukabiliana na upotevu mkubwa wa mapato kwa kurekebisha sheria
mbali mbali za kodi. Pia Tunapongeza kuondolewa kwa mamlaka ya waziri wa fedha
kutoa misamaha ya kodi, hii ni hatua nzuri ya kuweza kukabiliana na ufisadi,
rushwa na watu wachache kunufaika na misamaha ya kodi. Vile vile tunapongeza
serikali kwa kuongeza pensheni ya wazee kutoka 50,000/= mpaka 85,000/= yaani
ongezeko la asilimia 70% . Kupunguza utegemezi wa bajeti hadi kufikia 6.4%, kuongezwa
kwa kodi ya bidhaa zitokazo nje ya nchi mfano sukari ili kulinda soko la ndani;
kuondolewa kwa kodi ya vifaa vya uvuvi pembejeo za kilimo, vifaa tiba na bidhaa
za mitaji; kuongezwa kwa kodi ngozi
ghafi ili kulinda viwanda vya ndani na serikali kutofanya kazi na wazabuni
wasiolipa kodi. Serikali kubadilisha
mfumo wa ukusanyaji wa mapato kwa kutumia mfumo wa kielectronic, hii itasaidia
udhibiti wa mapato toka ngazi ya serikali ya mtaa kama vile mahakamani,
shuleni, hospital, trafic nk; uwekezaji kimkakati kwa kutumia PPP ambapo ni
lazima aje na mtaji wa kutosha ambao ataupitishia katika taasisi za kifedha za
nchi na kutoa ajira kwa watanzania 1500, lakini pia watumie malighafi za
humuhumu nchini.
Hata hivyo sehemu kubwa bajeti
ya mwaka huu imeonesha mapungufu makubwa katika mfumo mzima wa uwajibikaji wa
serikali, katika ukusanyaji wa mapato na hata mgawanyo wake kwa kuangalia
utekelezaji wa bajeti ya mwaka 2014/15. Lakini pia bajeti hii imeelekezwa zaidi
kwa sekta binafsi na wafanyabiashara wakubwa kuliko Watanzania walio wengi
ambao ndio wazalishaji wakuu na na walipa kodi wakubwa; elimu kuwekewa 24% ya
bajeti nzima ambayo ni Tshs tril 3.87.
hii ni chini ya makubaliano ya mkataba wa Cairo ambao ni 25% ya bajeti ya nchi
Suala kubwa si kiwango cha bajeti bali ni utekelezaji wa bajeti tajwa
kuelekezwa kwenye ujenzi, upatikanaji wa maji shuleni, madawati, upatikanaji wa
chakula mashuleni, umbali, mazingira rafiki kwa mtoto wa kike ambazo zimekuwa
changamoto kwa mtoto wa kike kupata elimu.
Licha ya kuwa serikali imekuwa ikiahidi fedha lukuki kwaajili ya masuala
mbalimbali, bado utekelezaji wa bajeti hizo hauridhishi.Mfano, Mikoa na Halmashauri zimetengewa shilingi
bilioni 4,947.8 ikiwa ni nyongeza ya shilingi bilioni 448.8 ikilinganishwa na
Bajeti ya mwaka 2014/15. Lakini hali halisi ya utekelezai wa ahadi hizo ni wa kutia
mashaka na kukatisha tamaa. Mathalani, ripoti ya mkaguzi na mthibiti wa hesabu
za serikali ya 2013/14 inaonesha kuwa utekelezaji hasa katika utoaji wa fedha
hizo ulikuwa si wa kuridhisha.
Ongezeko la Kodi ya pertoli,
mafuta ya taa na dizeli.
Tumesikitishwa na kuongezeka
kwa kodi kwenye nishati (petrol, dizeli na mafuta ya taa) jambo ambalo
litakalosababisha ongezeko la gharama za maisha kwa wananchi wa kawaida ambao
wengi wao ni masikini. Hii sio mara ya kwanza kwa serikali kufanya kitendo
hiki. Suala hili inaondoa mantiki ya kupungua kwa kodi ya mshahara na ongezeko la
pensheni kwa wastaafu. Kama mnavyojua, mafuta ya taa ndio tegemeo la nishati
kwa wanawake na wanaume maskini na makundi mengine yakiyoko pembezoni. Na hii
itaongeza gharama kwa akina mama wanaojifungua wanaodaiwa kuchangia mafuta
katika maeneo mengi nchini. Mfano katika mikoa ya Morogoro na Shinyanga ambapo
wajawazito hununua mafuta ya taa hadi taa lita tano au kulipa shilingi 10,000 wakati wa kwenda kujifungua. Hii ni kwa
mujibu wa utafiti wa TGNP Mtandao wa mwaka 2015 katika mikoa ya Shinyanga, Morogoro
Vijijini, Mbeya Vijini na Taime, Mara.
Maapitio ya posho na safari za viongozi
Suala la kupitia upya viwango
vya posho na safari za viongozi tunaona kama kiini macho kwani wakati wa bunge
la katiba tulimbiwa posho zinapitiwa mwishowe kiwango zikaongezeka. Ni vema
kutambua kua, suala la muhimu si mapitio tu bali ni kupunguza posho hizo lukuki
zinazowaneemiesha watu wachache. Tunaomba umakini katika mapitio hayo kwa
kuhakikisha kua viwango vya matumizi hayo vinapungua badala ya kuongezeka.
Maudhui
Bajeti
imeainisha mapato ya shilingi za Kitanzania trilioni 22.4. Kati ya fedha hizo
matumizi ya kawaida ni shilingi trilioni 16.9 (75%) wakati shilingi trilioni 5.6
ni matumizi ya maendeleo sawa na (25%). Tumeshtushwa kuona bajeti ya maendeleo imepungua
kwa kiasi cha 0.7 ambayo ni sawa na 12.5%, wakati kwa sehemu kubwa ndio tegemeo
kwa maendeleo ya Watanzania.
Deni la Taifa
Tumeshangazwa
kuona deni la taifa likiongezeka kufikia shilingi za Kitanzania trilioni 35 ukilinganisha na Trilioni 30.6 katika mwaka
wa fedha 2014/15 hivyo kuendelea kuwa kubwa kuliko bajeti ya taifa huku
serikali ikisema kuwa deni hilo ni himilivu.
Kwa mwaka ujao wa fedha,mikopo ya nje itakua trilio 25.6 na ndani ni trilioni
9.4. Licha ya kwamba deni hili la taifa linazidi kukua, bado tunashangaa kuona
serikali inasisitiza kuendelea kukopa kwa kigezo cha deni kuwa himilivu na kwamba
serikali inakopesheka. Kutokana na serikali kushindwa kuweka mikakati mizuri ya
kiuchumi hususani ya kifedha, thamani ya shilingi imeendelea kuporomoka na hivo
kuathiri deni la taifa.Ni suala la kusikitisha kuona kua kila mwaka wa fedha
thamani ya shilingi imekua ikiporomoka. Wakati huohuo Serikali inashindwa
kusimamia kodi, ulinzi na mgawanyo mzuri wa rasilimali tulizo nazo na inatoa misamaha
ya kodi isio na tija kwa taifa, vilevile upotevu wa fedha kutokana na ufisadi,
Mfano ESCROW. Tunadai uwajibikaji wa
serikali katika kusimamia ukusanyaji wa mapato na kutafuta vyanzo mbadala vya
mapato ambavyo ni endelevu.
Vipaumbele vya
Bajeti
Bajeti
hii ni ya mwisho katika awamu hii ya nne ikiwa ni utekelezaji wa ilani ya CCM,
mpango wa maendeleo wa miaka mitano hivyo bajeti hii imeelekezwa katika utekelezaji wa miradi kupitia Malengo
ya Milenia, zaidi katika sekta ambazo zipo katika mpango wa Matokeo makubwa
sasa (Maji, Kilimo, Elimu, utawala bora na miundo mbinu) na Mkukuta II. Serikali
imeweka vipaumbele nishati na madini bil 916.7 (5.7%) bila kujumuisha mfuko
mkuu wa serikali, kati ya hizo 447.1 zimetengwa kwa ajili ya mradi wa
usambazaji wa umeme vijijini; Miundombinu shingi bil 2,428.8 zimetengwa kwa
ajili ya sekta ya ujenzi na uchukuzi sawa 15.1% ya bajeti yote bila kujumuisha
mfuko mkuu wa serikali kwa ajili ya miundombinu ya usafirishaji, ujenzi na
ukarabati wa barabara na madaraja, pia kujenga na kuboresha bandari; kilimo bil
1,001.4 (6.2%) ya bajeti yote bila kujumuisha bajeti yote ya serikali kwa ajili
ya kuimarisha miundombinu ya umwagiliaji, ujenzi wa maghala na masoko; elimu
bil 3,870.2 (24%) bila kujumuisha mfuko mkuu wa serikali ili kugharamia ubora
wa elimu na mkopo wa wanafunzi; maji bil 573.5 (3.6%) imeelekezwa kuimarisha
miundombinu ya maji mijini na vijijini.; Afya imetengewa bil 1,821.1 (11.3) ya
bajeti yote ili kuboresha huduma za afya katika ununuzi wa madawa kuzuia
magonjwa ya mlipuko, chanjo za watoto, ujenzi wa zahanati na kudhibiti ukimwi
na malaria. Tunadai rasilimali za kutosha kutoa huduma bora ya uzazi salama na
afya ya jamii.
Katika
sekta ya kilimo mkazo umewekwa katika kutoa misamaha ya kodi kwenye pembejeo za
kilimo yakiwemo Matrekta ambayo yataendelea kuagizwa nchini bila ya kulipiwa
ushuru. Msamaha huu wa kodi haujatengeza mazingira ya namna ya kumnufaisha
mkulima mdogo nchini na badala yake unanufaisha wakulima wakubwa na wakodishaji
wa matrekta hayo. Jambo hili linaendeleza mfumo wa unyonyaji na ubepari kwa wakulima wadogo na kupanua wigo wa
matabaka kati ya wakulima wadogo na wakubwa na kuongeza pengo kati ya
walionacho na wasiokuwa nacho. Pia
mpango huu unaendeleza ulimbikizaji kiporaji wa ardhi nchini na kuongeza
migogoro isiyoisha kati ya wawekezaji na wakulima wadogo, na wafugaji. Tunadai mgawanyo wa ardhi uendane na
mahitaji ya makundi katika maeneo husika hususani kwa wanawake, vijana na
wanaume maskini.
Serikali
imeonesha juhudi za makusudi za kutaka kulinda viwanda na bidhaa za ndani kwa
kuongeza kodi kwa bidhaa ambazo zinaagizwa kutoka nje ya nchi. Tunashauri mkakati
huo huo ufanywe pia ili kuwalinda wawekezaji wadogo wanaowekeza kwenye gesi
asilia pamoja na mafuta. Hii itasaidia kuongeza tija kwa wawekezaji wadogo
katika uchimbaji pamoja na uvunaji na hatimae itasaidia kuinua pato la taifa na
kupunguza utegemezi wa kibajeti nchini.
Katika hotuba ya bajeti serikali
imesema imetoa jumla ya ajira mpya 574,000 ikiwa ni pungufu ya 56,616 ya bajeti
ya 2014/15 ambapo serikali ilitoa ajira mpya 630,616 kiwango hiki ni kidogo
sana ukilinganisha na idadi ya wahitimu wanaokadiriwa kuwa 1,000,000 wanaoingia
kwenye soko la ajira kila mwaka pamoja na wale waliopo tayari. Tunahoji
ajira hizi zilizotolewa na serikali kwa mwaka 2014/2015 zinakidhi mahitaji ya
soko la ajira? Na Je ajira
hizi ni salama na endelevu zinazojali utu, heshima na staha? Bado tunadai
mkakati maalum wa kuendeleza viwanda vya uzalishaji wa malighafi vikubwa
na vidogo vinavyoweza kuongeza ajira kwa waliokuwa wengi vijijini na mijini.
Katika sekta ya elimu serikali imetenga kiasi cha Shilingi
Milioni 500 kwa ajili ya halmashauri 80 kujenga nyumba za walimu. Kiasi kama hiki
kilitengwa katika bajeti ya mwaka 2013/2014 kwa halmashauri 40 nchini. Tunahoji
pesa hizo zilizotumika zilijenga nyumba ngapi na katika halmashauri zipi na
zenye ubora gani? Je upo wapi mkakati wa ujenzi wa mabweni, kuboresha mazingira
ya kufundishia na vifaa vya kujifunzia, na mazingira wezeshi kwa watu wenye
ulemavu?
Mwisho tumesikitishwa sana
kuona Waziri wa Fedha akikiri bungeni kwamba sera zetu za kiuchumi zinatokana
na mashirika makubwa ya kibeberu kama vile IMF kupitia mpango wa Policy Support Instrument (PSI). Hali hii
inathibitisha kwamba mipango mingi iliyopo nchini haitokani na wananchi bali
matakwa ya mashirika makubwa yanayoendeleza ulimbikizaji kiporaji wa rasilimali
nchini. Lakini pia serikali inaendelea kupuuza utaalamu wa wataalamu wa uchumi wa ndani
ya nchi.
Madai
Kutokana na uchambuzi
ulioainishwa hapo juu tunadai yafuatayo:
- Kuwepo mfumo shirikishi na endelevu katika kutengeneza na kufatilia
utekelezaji wa bajeti ya taifa na serikali za mitaa kwa kuzingatia
vipaumbele vya wananchi, wanawake na wanaume na makundi yaliyoko pembezoni.
- Misamaha ya kodi katika kilimo ilenge kuwanufaisha wakulima wadogo
wadogo na sio wawekezaji wakubwa.
- Kukua kwa uchumi wa nchi kuende
sanjari na kupunguza umaskini kwa wananchi wote wanawake na wanaume na makundi mengine
yaliyoko pembezoni.
- Sekta ya afya ipewe kipaumbele kama zilivyo sekta nyingine katika
Mpango wa Matokeo Makubwa Sasa (BRN) na kuhakikisha bajeti inafikia 15% ya
bajeti ya taifa kama ilivyoagizwa katika azimio la Abuja.
- Uwajibikaji zaidi katika ukusanyaji na usimamizi wa mapato na matumizi ya
serikali ikiwemo kuondoa misamaha ya kodi isiyokuwa na tija pamoja na
utoaji wa fedha kwa wizara, taasisi na halmashauri kwa wakati na kiwango
stahiki.
Tamko hili limetolewa na:
Sisi
wanaharakati wa kikundi kazi cha uchambuzi wa bajeti, wanaharakati kutoka Dar es Salaam, Mbeya,
Morogoro, Shinyanga, Mara na washiriki wa Semina za Jinsia na Maendeleo
(GDSS),kwa ushirikiano na TGNP Mtandao
Imesainiwa na:
Gloria Shechambo,
Kaimu Mkurugenzi Mtendaji
TGNP Mtandao
Tarehe 12 Juni 2015
Hakuna maoni
Chapisha Maoni